Hadden wij u gisteren meegenomen naar de (letterlijk te nemen) handel en wandel tijdens het Concilie van Trente, één zaak is hierbij wat onderbelicht, en dat is de gang van zaken tijdens de Roomse Erediensten. Daarover zijn al heel wat boeken verschenen en tot het einde der tijden of Kerk zullen er nog vele volgen. Want als er in de huidige kerkgemeenschap iets de tongen losmaakt, dan zijn dat twee zaken: de vertaling van het ‘Onze Vader’ en de Erediensten. Hoe komt dat toch?
We nemen u terug naar het Tweede Vaticaans Concilie, vanaf nu aangeduid als VC II, dat bijeengeroepen werd door Paus Johannes XXIII en gehouden werd van oktober 1962 tot december 1965. Helaas heeft Paus Johannes het einde van het Concilie niet meer mogen meemaken; hij overleed in 1963 en werd opgevolgd door de conservatieve Paus Paulus VI. (Als u regelmatig onze columns leest, dan weet u genoeg…). Belangrijkste besluitvormingen waren o.a. de ‘Nieuwe Liturgie’ (liturgie in de volkstaal en het Latijn nog maar een keer bevestigd als kerktaal), democratie (!) en Godsdienstvrijheid (!). Eindelijk, zou je denken, mogen de gelovigen weer baas worden over hun eigen Ziel.
Keren we ons even naar de maatschappelijke ontwikkelingen in die jaren, dan zien we, dat er wereldwijd een ‘Nieuwe Orde’ aan het groeien was, dat zich sterk keerde tegen de ‘gevestigde orde’ van gezag. En met name tegen het gezag, dat zich beriep op de eigen functie en niet op de bekwaamheid. De Provo’s doen hun intrede met als leus: ‘Provo ziet zich voor de keus gesteld: desperaat verzet of lijdzame ondergang. Provo roept op tot verzet waar het kan. Provo ziet in dat het de uiteindelijke verliezer zal zijn, maar de kans deze maatschappij nog eenmaal hartgrondig te provoceren, wil het zich niet laten ontgaan.’ En dus kwam het tot geweldloos anarchisme. Een van de absoluut spraakmakende ‘happenings’ (men ging niet meer naar een samenkomst, maar naar een ‘happening’) was de bezetting van het Maagdenhuis in 1969 te Amsterdam. De studenten eisten democratische hervormingen en medezeggenschap. Zij kregen echter te maken met Professor Bellinfante, toenmalig rector van de UvA. Hij keerde zich in het voorjaar van 1970 in een reeks open brieven aan personeel en studenten van de UvA tegen de ‘uitwassen’ van de democratisering van het universitaire onderwijs.
Ook internationaal is er veel te doen in de wereld. Tegen de z.g. Vietnam-oorlog wordt heftig geprotesteerd en in 1969 vond in het kleine Amerikaanse plaatsje Bethel het hoogtepunt van die tegencultuur bereikt: het Woodstock Music And Art Fair vindt plaats.
Al met al dus een wereldwijde verandering van het democratisch denken, het geweldloos verzet tegen ‘gevestigd gezag’ en “Make Love, Not War’. Binnen die wereld-veranderende tijd liep dus ook dat VC II. Maar wat in de wereld toch zijn stempel drukte op het maatschappelijke en politieke denken, was de Roomse Kerk natuurlijk niet zomaar van plan, om op te geven. Dat gebeurt nooit bij welke dictatuur dan ook en de Roomse Kerk maakte daar geen uitzondering op. De ‘Gorbatsjov’ van het Vaticaan wordt meestal wel weer opgevolgd door een ‘Breznjev’.
In de afgelopen vijftig jaren zijn in delen van de Katholieke Kerk de decreten van het concilie vrij verschillend uitgelegd. Sommige theologen verstonden het als een oproep tot radicale breuk en revolutie (= hermeneutiek van de discontinuïteit). De latere Paus Benedictus XVI (2005-2013) uitte echter na het concilie kritiek op de wijze waarop in sommige landen de besluiten en de uitwerking van het concilie in de praktijk werden omgezet. Hij gaf meerdere keren aan dat het concilie hoort geïnterpreteerd te worden volgens de hermeneutiek van de continuïteit. (‘Alles hetzelfde en iedereen hetzelfde’. En de Kerk natuurlijk als de Leider.) De Roomse professor Bellinfante, zogezegd.
Na afloop van het concilie ontstonden hierover veel debatten, dat in enkele landen, waaronder Nederland, erg fel gevoerd werd. Tussen 1968 en 1970 vond in Noordwijkerhout het zg. Pastoraal Concilie plaats waarin vertegenwoordigers van allerlei instellingen en stromingen aan het woord kwamen. Sommige gelovigen vonden dat de door het concilie voorgestelde moderniseringen te ver waren doorgeschoten, anderen vonden juist dat de voorgestelde veranderingen niet ver genoeg gingen. In Nederland liep het debat danig uit de hand. In wat de ‘Polarisatie’ is gaan heten, dreigt de Nederlandse kerkprovincie uiteen te vallen in een rechter- en een linkervleugel, die onverzoenlijk tegenover elkaar staan. Wie een beetje op Facebook meeleest over religieuze discussies, zal dit ongetwijfeld beamen.
De latere Pausen Paulus VI, JP II en Benedictus XVI hebben krampachtig geprobeerd, de Kerk weer in het ‘klassieke’ gareel te krijgen. Benoemingen in Nederland van Conservatieve Bisschoppen en de huidige Kardinaal Willem Eijk zouden moeten leiden tot een ‘hersteld verband’ met Rome. Helaas voert de Roomse Kerk in Nederland een verloren strijd. Afgezien van wat hondstrouwe aanhangers van de Klassieke Katholieke Kerk zal de Roomse Kerk steeds meer gaan inbinden. Het tij is in de 60er jaren gekeerd. De wereld veranderde. Maar de Kerk wil terug naar ‘Trente’. Juist om die keuze verliest de Roomse Kerk in Nederland uiteindelijk van haarzelf.
volgende keer: De Trijdentijnse Mis