In Nederland ziet het christelijk humanisme het levenslicht, zij het via een ‘defectus natalis’. Als onwettig kind van een geestelijke (!) uit Gouda komt Desiderius Erasmus in 1509 met zijn Lof der Zotheid. Hij knoopt nauwe banden aan met de Engelse humanist Thomas More, die ook al kritiek leverde op de samenleving, met name op het Schisma, dat Hendrik VIII en de Katholieke Kerk met elkaar uitvochten en het begin van de Anglicaanse Kerk inluidde. Thomas More werd wegens hoogverraad onthoofd.
De natuurwetenschappen krijgen aansprekende namen: Copernicus (zonnestelsel), Galileï (‘De aarde draait om de zon’) en Kepler (planeetbewegingen). Natuurlijk gaf dat conflicten met (de scheppingsleer van) de Bijbel (lees=de Kerk) en Galileï werd hardhandig teruggefloten. De Heilige Geest mag dan Gods Liefde dragen, van natuurwetenschappen heeft diezelfde Geest blijkbaar geen benul, anders had Hij de RK Kerk wel gewezen op de juistheid van Galileï’s beweringen. Aannemelijker is, dat de Kerk al eeuwen niet meer werkelijk luisterde naar de Hemel. Wel, dat genoegen was geheel wederzijds.
In kerkelijke kringen doken corruptie, decadentie en nepotisme op. Kritiek hierover werd de mond gesnoerd. Totdat de augustijner monnik Maarten Luther (foto) in 1517 zijn 95 stellingen in een brief aan de aartsbisschop over de aflaathandel, die toen welig tierde, zijn beklag deed. De invloed van Luther werd ontegenzeggelijk groot. Men begon zich te verzetten tegen de kerkorde en in 1566 brak de Beeldenstorm los. In Brielle werden 19 katholieke geestelijken opgehangen, (De Martelaren van Gorkum) door de Watergeuzen, die ook elders huis hielden. Het liep wel zo uit de hand, dat vanaf 1592 tot 1853 (Thorbecke, 1848 herziening grondwet) men beter niet openlijk kon uitkomen voor het katholieke geloof. Het was de tijd van ‘Onze Lieve Heer op Zolder’. Na 1848 kwam het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland.
In de katholieke orthodoxie werd de roep om veranderingen steeds groter. Men wilde terug naar de christelijke bron en de authentieke geschriften van de kerkvaders. In die tijd was er een Nederlandse Paus, Adrianus VI, die zoals zo vaak weinig voor elkaar kreeg. De Curie was (hem) te machtig. Om een lang verhaal korter te houden werd door Paus Paulus III het Concilie van Trente bijeen geroepen. Daarin vielen stevige woorden over de beroerde Pausen, interne twisten en de Rentmeesterpraktijken van de Kerk. Tevens liet met aan de Reformanten weten, dat de Katholieke Kerk bij zijn eigen Leer bleef inzake erfzonde, zaligmaking, transsubstantiatieleer, heiligenverering en het vagevuur. Het klonk in die tijd als wilde de Kerk best zeggen, dat ze het allemaal niet zo best had gedaan, maar wel wilde blijven vasthouden aan de eigengereidheid van het Roomse denken. Benoemen van misstanden is één, maar er lering uit trekken, nou nee. Dat was en is niet iets, waar de Rooms Katholieke Kerk bekend om staat.
Dan volgt een tijd met veel ontwikkelingen op het gebied van modernisme. Bijzondere vermelding verdient het Eerste Vaticaans Concilie (sinds Trente) in 1870, waar het dogma van de Onfeilbaarheid van de Paus werd uitgeroepen. Het dogma houdt in dat de Paus – als opvolger van Petrus – krachtens zijn eigen gezag en niet krachtens instemming van de Kerk, in geloof- en zedenzaken een onfeilbare uitspraak (= es cathedra, oftewel vanuit de bisschopsstoel) kan doen (een gewone toespraak van de paus valt dus niet onder de onfeilbaarheid, en ook wil de onfeilbaarheid niet zeggen dat de persoon van de paus onfeilbaar is). Iedere gelovige is verplicht deze uitspraak in geloof te aanvaarden. Het was het begin van het ontstaan van de Oud Katholieke Kerk, die dit dogma afwees, tezamen met het dogma van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria. Dat laatste dogma ging over de Leer, dat Maria erfzondevrij was verklaard. Voor de Katholieke Kerk was dit uitermate belangrijk, want Jezus was in hun Leer Gods Zoon en die kon je natuurlijk niet geboren laten worden uit een ‘zondig’ mens. Bovendien sloeg de Kerk twee vliegen in één klap, door te stellen, dat de zwangerschap van Maria was ontstaan door ‘tussenkomst’ van… Jawel, de Heilige Geest!
Behalve deze opvallende zaken werd er veroordelend opgetreden tegen het rationalisme (de rede is de bron van kennis). Uiteraard had de Katholieke Kerk daar iets tegen. Het zelf nadenken van gelovigen zou wel eens kunnen leiden tot de ontdekking, dat de Katholieke Kerk een aantal Waarheden ‘naar zijn eigen hand en wil’ heeft gezet. Een typisch geval van KKK (Katholiek Kerks Karaktertrek), trouwens. Maar dat wist u al.
Morgen: Het verdrag van Lateranen, WW II en Het Tweede Vaticaans Concilie.