En toen was daar de Leuvense hoogleraar en bisschop van Ieper, Cornelis Jansenius. Zijn publicatie van ‘Augustinus'(1640) werd oor de toenmalige Paus als ketters veroordeeld. De volgelingen van Jansenius begonnen voor zichzelf en werden aangeduid als ‘Jansenisten’. Die hadden (terecht) problemen met de Pauselijke Onfeilbaarheid, Maria’s Onbevlekte Ontvangenis en het gemak, waarmee de Katholieke Kerk met zijn Sacramenten omging. Een grote naam binnen deze geloofsrichting was Blaise Pascal, (die van de wiskundige ‘driehoek’) aan wie werd gevraag het op te nemen voor zijn vriend, de geleerde Antoine Arnauld, die het aan de stok had met de Jezuïeten, die op hun beurt weinig moesten hebben van de Jansenisten. Deze Pascal was bovendien een groot taalvirtuoos met fraaie zinnen als: ‘Ik schrijf je een lange brief, want ik heb geen tijd voor een korte.’
Uiteindelijk leidde het tot een (wederom) schisma in de Noordelijke Nederlanden. De Vicaris van Utrecht werd afgezet wegens vermeend Jansenisme en toen in 1723 de Utrechts Kapittel zijn eigen opvolger koos, zonder dat dit door de Paus was goedgekeurd, was ook deze scheuring een feit en ontstond hieruit de (latere) Oud-Katholieke Kerk en de Rooms Katholieke Kerk. Het blijkt maar eens te meer, dat voor een andere benadering van geloven in de wereld van het Katholieke denken niet alleen geen plaats was, maar vooral ook geen plaats werd gemaakt. Tot op de dag van vandaag is dat nog onveranderd.
Eindelijk was daar een Paus, die wel enig mededogen kon tonen: Paus Benedictus XIV (foto). Een eerlijke Paus met ruimte voor hervormende denkers en theologen. Hij was het, die de Heiligenkalender en de bijbehorende heiligenfeesten wat matigde. Maar bovendien veroordeelde hij, dat de geestelijken, die zich kritisch hadden opgesteld tegen de veroordeling van het Jansenisme, geen laatste sacramenten kregen toegediend. Hij erkende huwelijken tussen Protestanten en Katholieken(!) en toonde zich humaan. Waren alle Pausen maar zoals deze Benedictus XIV.
De Franse Revolutie bracht veel leed onder de geestelijkheid, met name door toedoen van Maximilien de Robespierre. In 1792 vonden er moordpartijen plaats onder geestelijken (Septembermoorden), in 1793 werd de Katholieke Mis verboden en in 1794 werden de kerken gesloten en alle religieuze ordes opgeheven. Wie niet de nieuwe principes van Liberté en Eglité onderschreef, werd naar de guillotine gevoerd. Tijdens de ontkerstening vonden zo vele priesters de dood er werden vele kerken vernield. De orde der Jezuïeten kon in zijn geheel vertrekken. Pas in 1795 nam de nieuwe ‘Directoire’ een wet aan, die religieuze bewegingen weer toestond.
In de 19e eeuw waren er opmerkelijk veel Mariaverschijningen. Met name Bernadette Soubirous (Lourdes, 1858), Catharina Labouré (Parijs) en de kinderen Melanie Calvat en Maximin Gireaud (La Salette, 1846). Het leidde tot een nieuwe impuls voor Mariadevotie. Helaas ook met afschuwelijke commerciële taferelen (Lourdes).
In 1870 werd Rome toegevoegd aan de nieuwe Italiaanse eenheidsstaat. Pas in 1929 werd er tussen Paus Pius XI en de dictator Mussolini (de Italiaanse variant van Robespierre) een overeenkomst gesloten, waarin de Heilige Stoel soevereiniteit kreeg en Vaticaanstad werd opgericht. Wat begon als het Licht der Wereld in de Ziel van de mens, had zich dank zij een uitmuntend Rentmeesterschap nu ook een eigen staat verworven, compleet met eigen muntgeld en postzegels. Wie vandaag de dag een compleet setje Euromunten van en in het Vaticaan wil kopen met een werkelijke waarde van 3,88 Euro, dient in sommige gevallen 1.400 Euro neer te tellen. Over hedendaags rentmeesterschap gesproken.
Paus Pius XII heeft in de WWII best veel kritiek te verduren gekregen. Hem werd verweten, dat hij zich niet nadrukkelijk genoeg uitsprak tegen het Nazisme. De werkelijkheid ligt toch anders. Het was de Paus te verstaan gegeven, dat indien hij zich werkelijk zou mengen in deze ‘wereldlijke vechtpartij’, men de kloosters in Italië een voor een zou ontmantelen en de kloosterlingen om zou laten brengen. De Paus kon dus alleen ‘ondergronds’ gaan en dat heeft hij met verve gedaan. Met name in kloosters werden vele Joden en politieke vluchtelingen onderdak geboden. Ook in Nederland werd er op kerkelijk niveau verzet geboden door Kardinaal de Jong in eendrachtige samenwerking met dominee Koeno Gravemeijer en Titus Brandsma. De Joodse Karmelites en filosofe Edith Stein werd om een vergeldingsactie vanwege publicaties van de Nederlandse Kerk, opgepakt en afgevoerd naar Auschwitz.
Paus Pius XII gaf in 1950 de definitie van het Dogma van Maria Ten Hemelopneming (met lichaam en ziel). Deze definitie werd gerekend tot de Onfeilbaarheid van de Paus. Tja, niemand is volmaakt…
In de jaren 60 riep de toenmalige Paus Johannes XXII op tot het houden van een nieuwe kerkvergadering, dat bekend zou worden als het Tweede Vaticaans Concilie. Belangrijkste onderwerpen: de vernieuwing van de Liturgie (de priester met zijn gezicht naar het volk), het invoeren van de volkstaal in de Liturgie, de rol van leken in de kerk en nieuwe oecumenische impulsen. Tijdens dit Concilie overleed Johannes XXIII en werd opgevolgd door Paus Paulus VI.
Morgen: De hedendaagse kerk